donderdag 4 februari 2016

Geobotanisch Convivium 2016 van 11 - 18 juni op Dominio Vale do Mondego

Biodiversiteit, Baldios & Biologische landbouw - het Infield/Outfield syteem
Tijdens dit convivium kijken we vooral naar de biodiversiteit die het gevolg is van het infield-outfield systeem waarbij de baldios een sleutelrol spelen. Uiteraard komen hier ook de Natura 2000
habitat-typen aan bod en hoe het beheer ervan door boer en herder al eeuwen verricht wordt.
We bezoeken tevens enkele plekken in de Mondego vallei die nog niet eerder geïnventariseerd zijn. Zo kan er in 2017 op basis van en compleet overzicht van de vallei ook een grote excursie georganiseerd worden speciaal voor plantensociologen. We besteden op 17 juni een halve dag aan het zoeken naar planten die gebruikt kunnen worden door Nicola Brown voor het proces van Eco Printing en Eco Dyeing. We gaan slechts uitermate weinig materiaal verzamelen want we bevinden ons in een Natura 2000 gebied. Het gaat slechts om een experiment niet om fabricage. Bij voorkeur zoeken wij buiten de parkgrenzen of op het terrein van de Quinta de Portela. We gebruiken uiteraard geen beschermde soorten. We kunnen nadenken of bepaalde soorten geschikt zouden zijn om op Domínio Vale do Mondego gekweekt te kunnen worden.  

Infield - outfield systeem
Dit systeem van landbouw en veeteelt dat nog steeds voorkomt in de Serra, kwam van oudsher voor van Portugal tot Noorwegen en had in wezen overal dezelfde structuur (zie Fig. 1): dichtbij de nederzettingen liggen kleinere arbeidsintensieve akkers (esgronden) waar gewassen verbouwd worden (infields) en grote extensieve gebieden waar vee wordt gehouden (outfields, of woeste gronden).
Kenmerkend voor dit systeem is de netto flux van nutriënten en energie die van de outfields naar de infields gaat. In Noorwegen zegt men: het outfield is de moeder van het infield. Deze netto flux wordt veroorzaakt door permanente begrazing van de outfields waarbij de schapen en geiten (soms ook runderen) mest achterlaten in de infields of via de stal (potstalsysteem). In de Estrela is er nauwelijks sprake van het plaggensysteem, maar wel van het snijden van de brem die vervolgens als bedding in de stallen wordt gebruikt en vermengd raakt met mest.

Biodiversiteit van infields en outfields
Het beproefde gemengde landbouwsysteem van graanteelt, groente- en fruitteelt en veehouderij heeft een reeks bijzondere vegetatie-klassen bewerkstelligd die aan de orde komen tijdens het Convivium.

Outfields:
Heidevelden (Calluno-Ulicetea), bremvelden (Cytisetea scopario-striati), Jeneverbesstruwelen (Pino-Juniperetea) en de dwergstruikformaties met lavendel en zonneroosjes (Cisto-Lavanduletea).
Kou- en droogte tolerante graslanden op ondiepe gravelbodems hoger in het gebergte (Festucetea
indigestae), heischrale graslanden op hydromorfe organische bodems (Nardetea), droogte tolerante
graslanden op diepe hellingbodems (Stipa giganteae-Agrostietea castellanae), droge pioniergraslanden op zandgrond (Koelerio-Corynephoretea), open begroeiingen van annuellen (Tuberarietea guttatae).

Verbindingen:
Op en langs de paden die de infields met de outfields verbinden treffen we stikstofminnende tredgemeenschappen (Polygono poetea-annuae) aan en grazige tredgemeenschappen ontstaan uit de schapenteelt (Poetea bulbosae).
Activiteiten zoals de aanleg van terrassen en stutmuren om geschikt terrein te winnen op de hellingen, de bouw van (droge) muren om de infields beschermen, de aanleg van wegen (en taluds) die de outfields verbinden met het bouwland en de boerderijen en die de dorpen met andere bevolkingscentra verbinden zijn allemaal stuwende krachten voor de ontwikkeling van vegetatie van de klassen Asplenietea, de Parietarietea en de Phagnalo-Rumicetea. De eerste genoemd naar het geslacht Streepvaren (Asplenium) omvat begroeiingen die voorkomen onder voedselarme omstandigheden in rotsspleten en muren, de tweede genoemd naar het geslacht Glaskruid Parietaria) omvat meestal meer stikstofminnende en relatief warmteminnende begroeiingen van muren en de derde die binnen Europa haar zwaartepunt op het Iberische Schiereiland heeft bestaat uit begroeiingen die in brede openingen voorkomen van steile aarden wanden en muren met vaak tamelijk loszittende rotsen of stenen waardoor ze relatief gemakkelijk onthechten en het
tussenliggende materiaal makkelijk kan gaan schuiven.
Kleine waterloopjes en irrigatiekanaaltjes met stromend water zijn een voorwaarde voor vochtminnende begroeiingen van de moeras-klasse: Phragmito- & Magnocaricetea). Binnen de
voornoemde structuren zoals op en langs paden komen soms kleine plekjes voor met kort levende pioniergemeenschappen van de Dwergbiezen-klasse (Isoeto-Nanojuncetea) op kale, vochtige, vaak dichtgeslagen bodem, maar ook als inslag in hooilanden en heischrale graslanden.

Infields:

De geïrrigeerde hooilanden (Molinio-Arrhenatheretea) zijn ontwikkeld omdat ze van groot belang zijn om krachtvoer te leveren in perioden wanneer het vee dit extra nodig heeft.
Door de accumulatie van voedingsstoffen in de infields ontstaan er voedselrijke milieus waarin zich stikstofminnende vegetatie van hoogopgaande, voornamelijk overjarige kruiden kan vestigen. Neem daarbij ook nog het feit dat deze infields regelmatig omgeploegd worden dan vinden we daar ruderale gemeenschappen van de klasse Artemisietea, genoemd naar Bijvoet (Artemisia vulgaris). Dit zijn gemeenschappen van ruderale standplaatsen, dat wil zeggen plekken waar op de een of andere manier materiaal van elders aan het substraat is toegevoegd. Steeds is er sprake van extra en schoksgewijze aanvoer van voedingsstoffen, hetzij door mens of dier zoals bij de landbouwsystemen, maar het kan ook op natuurlijke wijze door de werking van rivieren of door verwering en door catastrofes (bosbranden, erosie). De standplaatsen zijn, tenminste tijdelijk, niet in gebruik voor de verbouw van landbouwgewassen; hierin ligt het verschil met de akkergemeenschappen van de Stellarietea mediae die zich vaak naast de ingezaaide of aangeplante landbouwgewassen kunnen vestigen.
Tenslotte zijn er nog de aangelegde kastanjebossen (Querco-Fagetea) voor hout en kastanjes



Belangstellenden kunnen contact opnemen

Jan Jansen, 
Pan & Demeter

Interview Blik op Portugal in aangepaste vorm via Portal Portugal, online op 04-02-2016  http://www.portugalportal.nl/soms-don-quichot/


Impressies Geobotanisch Convivium 2015